Để bảo tồn, gìn giữ và phát huy những nét đẹp văn hóa cũng như phong tục tập quán mang đậm sắc thái vùng biển của một cộng đồng ngư dân sinh sống trên Vịnh, trung tâm văn hóa nổi Cửa Vạn đã ra đời từ năm 2006.Đây là mô hình Trung tâm Văn hóa nổi đầu tiên dành cho cộng đồng ngư dân vạn chài được xây dựng tại Việt Nam tại làng chài Cửa Vạn, làng chài lớn nhất trên vịnh Hạ Long.
Với diện tích 330m2, trung tâm là nơi trưng bày những hình ảnh, hiện vật sinh động, thể hiện toàn bộ cuộc sống vật chất, tinh thần của ngư dân trên Vịnh Hạ Long xưa và nay. Các hiện vật sống động được trưng bày triển lãm theo các chủ đề: Tự nhiên và con người; phương thức kiếm sống; đời sống vật chất, thủy cư với cuộc sống đời người; tâm linh và cuộc sống tinh thần... Qua đó thể hiện được đời sống vật chất và tinh thần của ngư dân sống trên vịnh, cho du khách có cái nhìn bao quát hơn về cuộc sống của ngư dân làng chài Cửa Vạn, với những nét đặc trưng riêng. Từ cuộc sống mưu sinh vất vả, lúc buồn vui, khi giao lưu sớm tối, kết bạn, lấy vợ gả chồng và cả khi tổ chức lễ Tết, hội hè... chính là nguồn gốc ra đời của những làn điệu hát giao duyên đằm thắm, những phong tục tập quán mang đậm sắc thái văn hóa của một vùng biển, góp phần tăng thêm trách nhiệm của cả cộng đồng trong việc bảo tồn, phát triển bền vững di sản thế giới Vịnh Hạ Long.
Ngoài ra, trung tâm còn là nơi tuyên truyền giáo dục cộng đồng và du khách cùng tham gia bảo vệ, giữ gìn môi trường Vịnh Hạ Long và là nơi diễn ra các buổi sinh hoạt văn hóa, giao lưu giữa ngư dân làng chài Cửa Vạn với nhau và với các làng chài khác trong khu vực, với cộng đồng và khách du lịch. Đây cũng là nơi trình diễn các làn điệu hát giao duyên độc đáo, đặc sắc của cộng đồng ngư dân, các nghề thủ công truyền thống... và cũng là nơi dành cho học sinh, sinh viên, nhà khoa học đến nghiên cứu tìm hiểu về các giá trị văn hóa làng chài, các giá trị tiềm năng của Vịnh Hạ Long.
Trung tâm văn hóa nổi Cửa Vạn là trái tim văn hóa cho cả một vùng di sản rộng lớn, là nơi gắn kết cộng đồng ngư dân cùng tham gia bảo vệ, giữ gìn và phát huy bền vững các giá trị di sản, kỳ quan thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long.